Εμφάνιση της Λεγιονέλλας

Πρόσφατα δημιουργήθηκε μεγάλος σάλος στον χώρο της Δημόσιας Υγείας καθώς το επικίνδυνο μικρόβιο της λεγιονέλλας (legionella) εντοπίστηκε στο δίκτυο ύδρευσης μεγάλου νοσοκομείου της Β. Ελλάδος. Ο παθογόνος μικροοργανισμός ανιχνεύτηκε στο δίκτυο θερμού νερού, ωστόσο σήμανε αμέσως συναγερμός στο νοσηλευτικό ίδρυμα για την αναχαίτιση του μικροβίου και την προστασία των ασθενών.

Στο πλαίσιο αυτό υποδεικνύεται να διακοπεί τελείως η χρήση του δικτύου ζεστού νερού από τους ασθενείς, και να μην χρησιμοποιείται ούτε καν για πλύσιμο χεριών ή για μπάνιο. Υποδεικνύεται, επίσης, η χρήση στείρου αποστειρωμένου νερού αντί νερού βρύσης για την παρασκευή κάθε είδους διαλύματος που χορηγείται στους ασθενείς ή παρασκευάζεται για νοσοκομειακή χρήση. Οι ειδικοί τονίζουν πως δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως πόσιμο το νερό της βρύσης και το νερό των ψυκτών για κατηγορίες ασθενών. Δίνουν επίσης οδηγίες για την αντιμετώπιση των ασθενών που θα προσβληθούν από το εν λόγω νοσοκομειακό μικρόβιο.

Στο πλαίσιο των τακτικών, προληπτικών και δειγματοληπτικών ελέγχων ρουτίνας εντοπίστηκε το βακτήριο της λεγιονέλλας, υποστηρίζει η διοίκηση του νοσοκομείου και αναφέρει πως η λήψη μέτρων ήταν άμεση τόσο σε επίπεδο δικτύου ύδρευσης, όσο και για την προστασία των ασθενών. «Υπήρξε ύποπτο δείγμα σε ζεστό νερό, απομακρυσμένης περιοχής στο Νοσοκομείο. Αμέσως συνήλθε η ειδική επιτροπή και δόθηκαν οδηγίες σωστής αντιμετώπισης»,  τονίζεται σε ανακοίνωση της διοίκησης. Σύμφωνα με την ίδια ανακοίνωση, «το δίκτυο υδροδότησης του Νοσοκομείου είναι σε άριστη κατάσταση, λόγω επιμελών συντηρήσεων, είναι ανεξάρτητο και σε καμία περίπτωση δεν είναι δυνατόν να επηρεάζει την υδροδότηση των γύρω περιοχών». 

Τι προκαλεί η λεγιονέλλα

Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) η λεγεωνέλλωση είναι οξεία βακτηριακή λοίμωξη του αναπνευστικού που προκαλείται από τα βακτηρίδια του γένους Legionellae. Υπάρχουν 50 διαφορετικά είδη λεγιονέλλας, αλλά περίπου τα 28 έχουν συσχετισθεί με νόσηση στον άνθρωπο με συχνότερο τη Legionella pneumophila. Προκαλεί συνήθως ειτε τον λεγόμενο πυρετό Pontiac, που αποτελεί αυτοπεριοριζόμενη λοίμωξη που μοιάζει με γριπώδη συνδρομή είτε τη νόσο των λεγεωναρίων, που εκδηλώνεται κυρίως με πνευμονία και είναι δυνητικά θανατηφόρος σε 5% έως 30% των κρουσμάτων περίπου.

Τα συμπτώματα της νόσου εκδηλώνονται 2 με 10 ημέρες μετά την μόλυνση. Η κλινική εικόνα συνήθως είναι αυτή της άτυπης πνευμονίας με εξελισσόμενη ακτινολογική εικόνα συχνά με συνύπαρξη κεφαλαλγίας, βραδυψυχισμού, μυαλγιών και γενικών φαινομένων που υποδηλώνουν τη συστηματικότητα της λοίμωξης.

Αργότερα επηρεάζονται ζωτικά όργανα, ενώ υπάρχει περίπτωση να επηρεαστούν και οι νοητικές λειτουργίες. Η έγκαιρη διάγνωση αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης. Έχει θνητότητα 15% περίπου, ενώ στα ανοσοκατασταλμένα άτομα και τα άτομα των καλούμενων ομάδων υψηλού κινδύνου η θνητότητα είναι μεγαλύτερη. Στην ομάδα υψηλού κινδύνου υπάγονται: Όλα τα άνω των 50 ετών άτομα, οι καπνιστές, όσοι ευρίσκονται υπό αγωγή με κορτικοστεροειδή, πάσχουν από χρόνιες πνευμονοπάθειες, σακχαρώδη διαβήτη, νεοπλασματικά νοσήματα και νεφρική ανεπάρκεια, που έχουν υποστεί μεταμόσχευση οργάνων, άτομα με εξασθενημένο και ευάλωτο ανοσοποιητικό σύστημα.

Πού βρίσκεται το μικρόβιο

Η λεγιονέλλα μεταδίδεται αερογενώς, με εισπνοή του βακτηριδίου, όταν νερό που είναι μολυσμένο διασκορπίζεται στον αέρα υπό μορφή σταγονιδίων (αεροζόλ, ντους). Επιβιώνει σε θερμοκρασίες νερού 20 έως 45ο C, με ιδανική θερμοκρασία στους 35°C, και εντοπίζεται σε ντεπόζιτα και δεξαμενές ζεστού και κρύου νερού, σε ψυκτικούς πύργους, σε υγραντήρες και μεγάλα συστήματα κλιματισμού, σε σωλήνες με ελάχιστη ή καθόλου ροή νερού και στα ιζήματα (βιομεμβράνες: σκουριά, φύκη κλπ.) και τις ακαθαρσίες των εσωτερικών επιφανειών σωλήνων και δεξαμενών. Βρίσκεται, επίσης, σε ίνες καουτσούκ και τις φυσικές ίνες σε αντιτριβικούς δακτυλίους και διατάξεις στεγάνωσης σε θερμαντήρες νερού, δεξαμενές ζεστού νερού, στις εναποθέσεις αλάτων και τις διαβρώσεις σε σωλήνες, ντους και βρύσες και επιβιώνει μέσα σε άλλα βακτήρια και αμοιβάδες.

Το όνομά τους το πήραν επειδή η πρώτη επιδημία έλαβε χώρα το 1976 σε ένα ξενοδοχείο στη Φιλαδέλφια των ΗΠΑ, όπου συνεδρίαζε η Λεγεώνα της Αμερικής. Περιστατικά λεγεωνελλώσεων έχουν καταγραφεί σε όλο τον κόσμο.

Προληπτικά μέτρα- Τρόποι αντιμετώπισης

Για την πρόληψη εμφάνισης της νόσου απαιτείται η συστηματική λήψη των κατάλληλων μέτρων για τη σωστή λειτουργία των υδραυλικών και κλιματιστικών εγκαταστάσεων (ξενοδοχείων, νοσοκομείων, ιαματικών λουτρών, αθλητικών εγκαταστάσεων, χώρων παραμονής του κοινού, μέσων μεταφοράς, κρουαζιερόπλοιων κ.λ.π) αλλά και την αποφυγή δημιουργίας εστιών μόλυνσης στα σημεία των δικτύων όπου παρατηρείται συχνή αυξομείωση της θερμοκρασίας και εμφανίζονται εναποθέσεις αλάτων και ξένων ουσιών γενικότερα.

Η κατάλληλη απολυμαντική μέθοδος θα πρέπει να εξασφαλίζει την αποτελεσματική εξόντωση των παθογόνων μικροοργανισμών και την αποτελεσματική καταπολέμηση και εξάλειψη της βασικής αιτίας της μόλυνσης του υδραυλικού συστήματος, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη Δημόσια Υγεία.

Η γεύση και η οσμή του νερού αλλά και τα άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά του δεν πρέπει να μεταβάλλονται σε καμιά περίπτωση. Η συγκέντρωση του απολυμαντικού θα πρέπει να ελέγχεται συνεχώς από καταγραφικά ώστε να επιτυγχάνεται η μέγιστη αποτελεσματικότητα. Συγκεκριμένα:

• Θα πρέπει να εξασφαλίζεται, με τεχνικά μέσα, η είσοδος απολυμασμένου νερού στο δίκτυο ύδρευσης του κτιρίου.
• Θα πρέπει επίσης να εξασφαλίζεται η μόνιμη απολύμανση, με τεχνικά μέσα, του δικτύου ύδρευσης ώστε να καταστραφούν οι τυχόν αποικίες μικροβίων και η βιομεμβράνη αλλά και να εμποδίζεται η εκ νέου ανάπτυξή τους.
• Σε τακτά χρονικά διαστήματα (τουλάχιστον μια φορά στους 6 μήνες) θα πρέπει να γίνεται δειγματοληπτικός έλεγχος νερού στο δίκτυο διανομής του κτιρίου, ώστε να μπορούν να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα σε περίπτωση μόλυνσης.

Επισημαίνεται ότι πριν εφαρμοστεί οποιαδήποτε μέθοδος απολύμανσης, θα πρέπει να γίνεται μια μελέτη του υπάρχοντος κυκλώματος νερού. Αυτή αποσκοπεί στην αναγνώριση των τμημάτων εκείνων του δικτύου τα οποία είναι κρίσιμα για το σχηματισμό βιομεμβράνης ή στα οποία το νερό δεν κυκλοφορεί. Σε σημεία του δικτύου που το νερό εμφανίζει στασιμότητα ( π.χ. δεξαμενή, κλειστά δωμάτια, απομονωμένες υδραυλικές παροχές, ντους κ.λ.π) θα πρέπει να γίνουν οι ανάλογες ενέργειες, καθώς και ορισμένες τεχνικές παρεμβάσεις για αποφυγή ύπαρξης θυλάκων στάσιμου νερού, που αυξάνουν την πιθανότητα μόλυνσης. Θα πρέπει να εξασφαλίζεται με τη βοήθεια τεχνικών μέσων ο συστηματικός καθαρισμός των τοιχωμάτων και του πυθμένα των δεξαμενών συγκέντρωσης ή αποθήκευσης του νερού που τροφοδοτεί τα συστήματα εσωτερικών εγκαταστάσεων. Επισημαίνεται ότι:

Ειδικά για την Ελλάδα, τους θερινούς μήνες το νερό του δικτύου κρύου νερού:

• υπερβαίνει συχνά τους 20oC ( συνθήκη ευνοϊκή για την ανάπτυξη λεγιονέλλας).
• Η αποφυγή διαρροών στον κλιματισμό θα πρέπει να διασφαλίζεται συστηματικά καθ΄όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του κλιματισμού.
• Εναλλακτικά θα μπορούσε να εφαρμοσθεί σε τακτά χρονικά διαστήματα η ακόλουθη μεθοδολογία η οποία όμως, απαιτεί το κλείσιμο της εγκατάστασης και δεν εξασφαλίζει την μόνιμη απολύμανση του δικτύου:
• Εισάγονται στο δίκτυο κατάλληλα χημικά διαλύματα ( π.χ. διοξείδιο του χλωρίου) με στόχο την απομάκρυνση ενώσεων που αποτέθηκαν λόγω χημικής σύστασης του νερού των θερμοκρασιακών αλλαγών (π.χ. ανόργανα άλατα, λεβητόλιθος, ιλύς κ.λ.π)
• Αντίστοιχα μέτρα θα πρέπει να λαμβάνονται και στις σωληνώσεις, ειδικότερα όταν το νερό τροφοδοσίας είναι πλούσιο σε ανόργανα άλατα.
• Στη συνέχεια ακολουθεί η απολύμανση των δικτύων με χλωριωμένο νερό και γενικά με απολυμαντικό διάλυμα, η οποία θεωρείται αναγκαία, ανεξάρτητα από τις πιο πάνω ενέργειες που γίνονται όταν το δίκτυο εμφανίζει τις ιδιομορφίες που αναφέρθηκαν. Τέλος ακολουθούν οι εκπλύσεις με καθαρό ζεστό νερό.

Ειδικότερα στα νοσηλευτικά ιδρύματα της χώρας όπου νοσηλεύονται ευπαθείς ομάδες πληθυσμού (ομάδες υψηλού κινδύνου), οι οποίες χρήζουν υπηρεσιών σε συνθήκες που να αποκλείουν οποιαδήποτε περαιτέρω επιβάρυνση του οργανισμούς τους από δυνητικούς παράγοντες, όπως λεγεωνέλα στο δίκτυο ύδρευσης των ιδρυμάτων, για λόγους προστασίας και διασφάλισης της Δημόσιας Υγείας, επισημαίνονται επιπλέον τα εξής:

• Εξασφάλιση νερού απολυμασμένου στο δίκτυο ύδρευσης των κτιρίων. Πριν εφαρμοστεί οποιαδήποτε μέθοδος απολύμανσης, θα πρέπει να γίνεται μια μελέτη του υπάρχοντος κυκλώματος νερού. Αυτή αποσκοπεί στην αναγνώριση των τμημάτων εκείνων του δικτύου τα οποία είναι κρίσιμα για το σχηματισμό βιομεμβράνης ή στα οποία το νερό δεν κυκλοφορεί. Σε σημεία του δικτύου που το νερό εμφανίζει στασιμότητα ( π.χ. δεξαμενή, κλειστά δωμάτια, απομονωμένες υδραυλικές παροχές, ντους, ροόμετρα κ.λ.π) θα πρέπει να γίνουν οι ανάλογες ενέργειες, καθώς και ορισμένες τεχνικές παρεμβάσεις για αποφυγή ύπαρξης θυλάκων στάσιμου νερού, που αυξάνουν την πιθανότητα μόλυνσης.
• Θα πρέπει να εξασφαλίζεται με τη βοήθεια τεχνικών μέσων ο συστηματικός καθαρισμός των τοιχωμάτων και του πυθμένα των δεξαμενών συγκέντρωσης ή αποθήκευσης του νερού που τροφοδοτεί τα συστήματα εσωτερικών εγκαταστάσεων.
• Η κατάλληλη απολυμαντική μέθοδος θα πρέπει να εξασφαλίζει την αποτελεσματική εξόντωση των παθογόνων μικροοργανισμών και την αποτελεσματική καταπολέμηση και εξάλειψη της βασικής αιτίας της μόλυνσης του υδραυλικού συστήματος, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη Δημόσια Υγεία.
• Αποφυγή δημιουργίας εστιών μόλυνσης στα σημεία των δικτύων όπου παρατηρείται συχνή αυξομείωση της θερμοκρασίας και εμφανίζονται εναποθέσεις αλάτων και ξένων ουσιών γενικότερα.
• Για τον καθαρισμό των αλάτων στα εξαρτήματα των βρυσών (ντους) , θα πρέπει να γίνεται αποσυναρμολόγηση των ντους και τοποθέτηση σε διάλυμα 50 ppm για 1 ώρα. Στη συνέχεια πλύσιμο και καλό ξέβγαλμα.
• Σε περίπτωση βλάβης άμεση αποκατάσταση των βρυσών, των ντους και των εξαρτημάτων τους.
• Στην απολύμανση των επιτοίχιων ροομέτρων θα πρέπει να γίνει αποσυναρμολόγηση των φιαλών σε διάλυμα 50 ppm για 1 ώρα. Στη συνέχεια πλύσιμο και καλό ξέβγαλμα. Το τελευταίο ξέπλυμα θα πρέπει να γίνεται με στείρο νερό, όπως επίσης και το νερό που θα τοποθετείται στα ροόμετρα θα πρέπει να είναι στείρο μικροβίων.